Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stawiski na lata 2004-2015
Burmistrz Miasta Stawiski
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
GMINA STAWISKI
do 2015 roku
BIAŁYSTOK 2004 r.
Spis Treści
1. WPROWADZENIE
1.1. Podstawa prawna opracowania
1.2. Treść dokumentu
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY STAWISKI
2.1. Położenie geograficzne
2.2. Sytuacja demograficzna
2.3. Użytkowanie gruntów
2.4. System komunikacyjny i infrastruktura
2.5. Rynek pracy
2.6. Finanse
3. STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY STAWISKI
3.1. Krajobraz i rzeźba terenu
3.2. Klimat
3.3. Gleby
3.4. Szata roślinna
3.5. Fauna
3.6. Budowa geologiczna
3.7. Zasoby wodne
3.8. Obszary chronione gminy
4. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY
4.1. Zanieczyszczenia powierzchni ziemi
4.2. Zanieczyszczenia powietrza
4.3. Zanieczyszczenia wód
4.4. Inne zagrożenia
5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA OCHRONY ŚRODOWISKA
5.1. Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody
5.2. Oczyszczalnie ścieków
5.3. Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów
6. ANALIZA SWOT
6.1. Czynniki wewnętrzne
6.2. Czynniki zewnętrzne
7. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY STAWISKI
7.1. Cel strategiczny i cele ogólne
7.2. Cele i zadania realizacyjne
7.2.1. Ochrona przyrody i krajobrazu
7.2.2. Ochrona środowiska naturalnego
7.2.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi
7.2.4. Działania o charakterze systemowym
7.3. Program ochrony środowiska w latach 2004 – 2007
8. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA
8.1. Instrumenty polityki ochrony środowiska
8.2. Finansowanie zadań
LITERATURA
1. Wprowadzenie
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, przyjęta w 1997 roku stwierdza, że Polska – kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju – zapewnia ochronę środowiska naturalnego. Nakłada ona również na władze publiczne obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
W 2000 roku sporządzony został dokument programowy II Polityka ekologiczna państwa, który w 2001 roku został przyjęty przez Sejm. Ustala on cele ekologiczne do 2010 i 2025 roku. II Polityka ekologiczna państwa zakłada, że niepodważalnym kryterium obowiązującym na każdym szczeblu jej realizacji – także regionalnym i lokalnym – jest człowiek, jego zdrowie oraz jakość środowiska, w którym żyje i pracuje.
Człowiek jest ściśle związany w swojej działalności z systemem przyrodniczym (ziemia, woda, powietrze, zasoby i różnorodność biologiczna, oraz ekosystemy). Zachowanie równowagi w tym związku wymaga racjonalnego zarządzania wieloma czynnikami wpływającymi na stan środowiska, tj.:
- dostępem do zasobów środowiska,
- racjonalnym użytkowaniem zasobów przyrodniczych,
- zapobieganiem powstawaniu negatywnych skutków działalności gospodarczej,
- likwidacją niekorzystnych skutków działalności gospodarczej.
Podstawowym celem II Polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju, przy założeniu, że odpowiednia regulacja korzystania ze środowiska przyczyni się do eliminacji zagrożeń dla jakości i trwałości zasobów przyrodniczych. Przy jej realizacji powinny być przestrzegane następujące zasady:
- zrównoważonego rozwoju – jako zasada podstawowa,
- przezorności – przewidująca, że rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po stronie bezpiecznej oraz związana z nią zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska,
- integracji polityk: ekologicznej i sektorowych,
- równego dostępu do środowiska przyrodniczego, w kategoriach równoważenia szans człowieka i przyrody oraz sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i międzygrupowej,
- regionalizacji w ramach ekosystemów europejskich oraz regionalizacji w stosunku do obszarów o zróżnicowanym stopniu przekształcenia i degradacji z równoczesnym rozszerzeniem uprawnień samorządu terytorialnego i wojewodów,
- uspołecznienia,
- „zanieczyszczający płaci”,
- prewencji – przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć,
- stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT – Best Available Technique),
- klauzul zabezpieczających, umożliwiających państwom członkowskim stosowanie ostrzejszych kryteriów w porównaniu z wymogami prawa wspólnotowego,
- skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej.
Proces osiągania bezpieczeństwa ekologicznego kraju podzielono na trzy etapy:
I etap
- realizacja celów krótkookresowych (lata 2000 – 2002) w trakcie ubiegania o członkostwo w UE,II etap
- realizacja celów średniookresowych (lata 2003 – 2010) w pierwszym okresie członkostwa, zakładającym okresy przejściowe i realizacje programów dostosowawczych,III etap
- realizacja celów długookresowych w ramach Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku.Podstawowymi zadaniami polityki ekologicznej I etapu były:
- pełna realizacja postanowień „Układu Europejskiego”, ustalającego dziesięcioletni okres dla harmonizacji polskiego prawa ekologicznego z wymogami Unii Europejskiej (1994 – 2004),
- pełna realizacja Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej, ustalającego zadania szczegółowe dla okresu przedakcesyjnego i zakładającego gotowość integracji w roku 2002.
Wymienione zadania były realizowane poprzez:
- harmonizację polskich przepisów prawnych z regulacjami obowiązującymi w Unii Europejskiej,
- reformę mechanizmów zarządzania ochroną środowiska, dostosowującą ją do wymogów związanych z integracją europejską,
- stworzenie warunków prawnych i organizacyjnych do realizacji międzynarodowych konwencji ekologicznych,
- pełne wdrożenie reformy zarządzania państwem we wszystkich ogniwach związanych z ochroną środowiska,
- sukcesywne wdrażanie rozwiązań prawnych w sferze ekologicznej, przyjętych w latach 2000 – 2002 przez Unię Europejską,
- zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko i zdrowie człowieka tak zwanych „gorących punktów”, tzn. miejsc intensywnego zagrożenia ekologicznego oraz zmniejszenie ich liczby,
- usprawnienie systemu przeciwdziałania powstawaniu nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (poważnych awarii) oraz rozbudowę systemu ratownictwa ekologicznego i likwidacji skutków takich zagrożeń,
- podjęcie działań zmierzających do zintegrowania celów polityki sektorowej z polityką ekologiczną,
- rozpoczęcie wdrażania do realizacji polityki ekologicznej, nowoczesnych i skutecznych mechanizmów, metod i procedur, których pełne wdrożenie powinno nastąpić w okresie dostosowawczym.
Cele średniookresowe II etapu (2003 – 2010) przewidują istotną poprawę stanu środowiska, praktyczne wdrożenie unijnych przepisów i standardów ekologicznych oraz postanowień konwencji międzynarodowych i umów dwustronnych, a także wzmocnienie instytucjonalne podejmowanych działań.
Cele długookresowe III etapu (do 2025 roku) wiążą się z perspektywą zrównoważenia społeczno – gospodarczych procesów rozwojowych i pełną rewitalizacją zniszczonych ekosystemów.
Zakładają one:
- ugruntowanie konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju,
- utrwalenie zasady skutecznej kontroli państwa nad strategicznymi zasobami przyrodniczymi,
- pełną integrację polityk – przestrzennej, ekologicznej i sektorowych,
- dokonanie przebudowy modelu produkcji i konsumpcji w kierunku poprawy efektywności surowcowo-energetycznej oraz minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko wszelkich form działalności człowieka i rozwoju cywilizacyjnego,
- zachowanie obszarów o wysokich walorach turystyczno – rekreacyjnych,
- utrzymanie i ochronę istniejących ekosystemów o cennych wartościach przyrodniczych i kulturowych,
- odbudowę zniszczeń powstałych w środowisku przyrodniczym i renaturalizację cennych przyrodniczo obszarów,
- efektywny wzrost wartości produkcji w rolnictwie i leśnictwie poprzez lepsze wykorzystanie potencjału biologicznego oraz podnoszenie jakości zdrowotnej produktów przy przeciwdziałaniu nadmiernej intensywności procesów produkcyjnych oraz metod upraw i chowu zwierząt,
- rezygnację z niektórych osiągnięć nauki i techniki, które mogłyby negatywnie oddziaływać na środowisko,
- wypracowanie mechanizmów reagowania na nowe wyzwania pojawiające się wraz z postępującym rozwojem cywilizacji.
W 2002 roku opracowany został Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa, na lata 2002 - 2010, który jest dokumentem o charakterze operacyjnym tj. wskazującym wykonawców i terminy realizacji konkretnych zadań lub pakietów zadań przewidzianych do realizacji, a także szacującym niezbędne nakłady i źródła ich finansowania.
W związku z koniecznością dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie są automatycznie transponowane do prawa krajowego. Polska jest obecnie sygnatariuszem 33 konwencji, porozumień międzynarodowych oraz protokołów w dziedzinie ochrony środowiska, z których 21 ratyfikowała. Postanowienia większości konwencji mają odzwierciedlenie w przepisach Unii Europejskiej, natomiast postanowienia konwencji ratyfikowanych przez Polskę, do których nie przystąpiły kraje Unii Europejskiej, zgodnie z zasadą klauzul zabezpieczających, mają odzwierciedlenie w postanowieniach polskich przepisów prawnych.
1.1. Podstawa prawna opracowania
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z późn. zm.) nakłada na zarządy gmin obowiązek opracowania programów ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z późn. zm.) wprowadza obowiązek opracowania planu gospodarki odpadami.
Do opracowania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy STAWISKI na lata 2004 - 2015 przystąpiono w oparciu o wynik postępowania prowadzonego przez Urząd Miejski w STAWISKACH, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (tekst jednolity z 2002 r. Dz. U. Nr 72 poz. 664 z późn. zm.).
Przy opracowywaniu Programu Ochrony Środowiska dla Gminy STAWISKI na lata 2004 – 2015 posłużono się aktualnie obowiązującymi przepisami prawnymi w zakresie ochrony środowiska.
1.2. Treść dokumentu
Podstawową zasadą przyjętą w programie gminnym jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego gminy z ochroną jego walorów środowiskowych. Przedstawiono w nim cele i zadania, zgodne z Programem Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego oraz z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami, a także cele i zadania zgodne z Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu KOLNEŃSKIEGO i Powiatowym Planem Gospodarki Odpadami. Wszystkie te dokumenty wskazują kierunki do stworzenia regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, czystego we wszystkich wymiarach środowiska naturalnego i o kompletnej infrastrukturze ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia pochodzących z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego.
W niniejszej pracy przedstawiono ogólną charakterystykę gminy STAWISKI, aktualny stan środowiska oraz zasobów naturalnych, zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju gospodarczego, infrastrukturę techniczną ochrony środowiska, krótkoterminową (2004 – 2007) i długoterminową (2008 – 2015) politykę ochrony środowiska dla jego poszczególnych elementów cele i zadania realizacyjne oraz szacunkowe koszty wdrożenia działań na rzecz jego ochrony.
2. Ogólna charakterystyka gminy STAWISKI
2.1. Położenie geograficzne
Gmina Stawiski położona jest we wschodniej części województwa podlaskiego. Po wprowadzeniu reformy administracyjnej od 01.01.1999 r. gmina Stawiski znalazła się w powiecie kolneńskim. Sąsiaduje z gminami: od północy – z gminą Grabowo, od wschodu – z gminą Przytuły, od południa- z gminami Jedwabne i Piątnica, od zachodu- z gminami Mały Płock i Kolno.
Ośrodkiem administracyjnym gminy jest MIASTO STAWISKI.
2.2. Sytuacja demograficzna
Charakterystyczny dla gminy STAWISKI jest:
- postępujący proces starzenia się społeczeństwa,
- znaczny spadek przyrostu naturalnego przede wszystkim na wsi.
Najliczniejszą grupa w przyszłości będą osoby w wieku powyżej 40 lat, co wskazuje na proces starzenia się mieszkańców STAWISK i okolic.
Liczba mieszkańców gminy w latach:
| lata | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 |
| liczba mieszkańców | 7185 | 7177 | 7160 | 7122 | 7096 | 7048 | 7032 | 7032 | 7022 |
| zmiana | - | - 8 | - 17 | - 38 | - 26 | - 48 | - 16 | 0 | - 10 |
Jak wynika z powyższego zestawienia o około 20 osób rocznie zmniejsza się liczba mieszkańców Gminy STAWISKI.
Prognoza liczby ludności do 2015 roku:
| lata | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| liczba mieszkańców | 7002 | 6982 | 6962 | 6942 | 6922 | 6902 | 6882 | 6862 | 6842 | 6822 | 6802 | 6782 |
2.3. Użytkowanie gruntów
Strukturę użytkowania gruntów gminy STAWISKI (stan na 31.XII.2001 r.) ilustruje poniższe zestawienie tabelaryczne.
| Użytkowanie gruntów | |||
| W granicach administracyjnych gminy | |||
| Powierzchnia ogólna | 16 555 | 100,00 | |
| użytki rolne | 12 394 | 74,86 | |
| lasy i zadrzewienia | 3 225 | 19,48 | |
| tereny zabudowane | 738 | 4,46 | |
| wody | 56 | 0,34 | |
| nieużytki | 119 | 0,72 | |
| tereny różne | 23 | 0,14 | |
Żródło - Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego - WUS 2002 r.
2.4. System komunikacyjny i infrastruktura
H5>System komunikacyjny gminy STAWISKI stanowi sieć drogowa.
1. DROGI KRAJOWE:
- Droga krajowa Nr 61 Łomża – Augustów – przebieg drogi przez miasto i gminę został w roku 2000 zmodernizowany w ramach kontraktu Banku Światowego.
2. DROGI WOJEWÓDZKIE
- nr 647 – Dęby-Kolno-Gromadzyn-Wykno-Stawiski
- nr 648 – Miastkowo-Nowogród-Morgowniki-Korzeniste-Stawiski-Przytuły
Drogi i odpowiadające im ulice wojewódzkie na terenie zainwestowanym miasta posiadają długość ok. 1,8 km a wyloty dróg powiatowych ok. 1,0 km. Łącznie drogi wyższych funkcji na terenie zainwestowanym mają długość ok. 4,8 km.
Drogi gminne na terenie obszaru miasta posiadają długość ogółem 6,5 km w tym drogi o nawierzchni twardej 4,3 km. Pozostałe 2,2 km ulic i dróg posiada nawierzchnie gruntową lub żwirową.
Prawie wszystkie ulice miejskie posiadają obecnie minimum jednostronne chodniki o nawierzchni twardej. Szerokości obecnych linii rozgraniczających pozwalają na budowę prawidłowej jezdni (min. 7,0 m) i prawidłowych szerokości chodników (min. po 2,50 m) oraz pasów zieleni ulicznej. Niezbędne poszerzenia pasów ulicznych dotyczą głównie obszarów skrzyżowań w centrum miasta. Przewiduje się docelowe szerokości ulic podstawowych min. 15,0 m, dla wyższych klas minimum 20,0 m. Pozwala to na urządzenia pasa ulicznego, ale będzie niekiedy niewystarczające dla przeprowadzenia uzbrojenia (szczególnie w wypadku istnienia zieleni wysokiej lub zajęcia terenu przez niewłaściwie ułożone sieci podziemne, których nie można przebudować).
Charakterystyczną cechą sieci dróg powiatowych jest lokalny, gminny charakter z ograniczoną ilością powiązań tranzytowych. W związku z powyższym drogi powiatowe pełnią w stosunkowo znacznym stopniu funkcje dróg gminnych obsługujących tereny przyległe do miasta.
Wg danych UM na terenie gminy istnieje ok. 64 km dróg ( ulic) powiatowych w tym ok. 54 km o nawierzchni twardej oraz ok. 116,0 km dróg i ulic gminnych w tym 14,4 km o nawierzchni twardej (5,4 km o nawierzchni ulepszonej bitumicznej i 9 km bruku).
Dojazdy o nawierzchni bitumicznej (drogi gminne) posiadają wsie Dzięgiele, Michny, Rostki i Barżykowo.
Zaopatrzenie w gaz
Na terenie gminy nie ma zaopatrzenia w gaz przewodowy.
2.5. Rynek pracy
Główną gałęzią gospodarki jest rolnictwo oparte na indywidualnych gospodarstwach rolnych zajmujących się produkcją roślinną i zwierzęcą. Poza rolnictwem rozwija się handel i usługi dla ludności.
| 1. | Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo | ||
| 2. | Przemysł | ||
| 3. | Budownictwo | ||
| 4. | Handel i usługi | ||
| 5. | Transport, składowanie, łączność | ||
| 6. | Oświata, służba zdrowia, kultura | ||
| 7. | Administracja i służby mundurowe | ||
| 8. | Obsługa nieruchomości firm | ||
| 9. | Pozostałe | ||
| 10. | Ogółem |
2.6. Finanse
Dochody gminy STAWISKI w 2003 roku wyniosły 4.299 tys. zł, w tym dochody własne 900 tys. zł, natomiast wydatki gminy w 2003 roku były wyższe od dochodów i wynosiły 4.679 tys. zł.
Dochody i wydatki budżetu gminy w badanym okresie kształtowały się nierównomiernie, co przedstawia tabela.
Dochody i wydatki gminy (tys. PLN)
| [tys. zł.] | |||||
| Dochody ogółem w tym: | 6.004.029 | 6.960.469 | 7.243 | 7.557.648 | 8.229,688 |
| - własne | 1.634.125 | 1.755.184 | 1.635.770 | 1.771.739 | 1.748.954 |
| - na mieszkańca | 1,07 | 1,17 | |||
| Wydatki ogółem | 6.049.816 | 6.563.964 | 7.721.941 | 7.940.139 | 8.955.753 |
| Wydatki inwestycyjne ogółem w tym: | 705.202 | 775.851 | 1.090.346 | 1.218.984 | 1.045.647 |
| - na ochronę środowiska (w tym systemy oczyszczania ścieków | 227.202 | 240.319 | - | 363.940 | 390.430 |
| - na gospodarkę wodną | 287.121 | 460.532 | 775.328 | 360.000 | 33.430 |
| Pochodzenie środków na inwestycje: | |||||
| - budżet gminy | 640.560 | 381.341 | 954.146 | 1.098.981 | 965.775 |
| - fundusze krajowe | 64.642 | 272.219 | 136.200 | 150.005 | - |
| - fundusze zagraniczne | - | 122.291 | - | - | 84.672 |
Źródło: Dane Urzędu Gminy w Stawiskach
3. Stan środowiska przyrodniczego gminy STAWISKI
3.1. Krajobraz i rzeźba terenu
Obszar gminy STAWISKI znajduje się w granicach mezoregionu Wysoczyzna Kolneńska (mezoregion Nizina Północno-Podlaska).
Rzeźba obszaru gminy została ukształtowana głównie na skutek akumulacyjnej działalności lodowca i wód lodowcowych z okresu zlodowacenia środkowo-polskiego (stadiał północno-mazowiecki), a następnie erozji i akumulacji wód fluwioglacjalnych. Częściowe przemodelowanie oraz złagodzenia form nastąpiła w okresie późniejszym (zlodowacenie północno-polskie).
Powierzchnia gminy charakteryzuje się stosunkowo dużym urozmaiceniem form morfologicznych, co powoduje że gmina na znacznych obszarach posiada dość atrakcyjne krajobrazowe tereny.
Na obszarze gminy wyróżnić można następujące formy rzeźby:
- formy plejstoceńskie związane z akumulacyjną działalnością ladolodu,
- formy akumulacyjne powstałe na kontakcie stagnujących i martwych lodów,
- formy plejstoceńskie związane z akumulacyjną działalnością wód glacjalnych,
- formy holoceńskie związane z akumulacyjną działalnością eoliczna, procesami erozyjno-denudacyjnymi i wytopiskowymi,
- formy antropogeniczne.
Formy plejstoceńskie związane z akumulacyjną działalnością lądolodu nie mają jednolitego charakteru. W części południowo-zachodniej obszaru gminy występuje plateau morenowe rozciągające się pomiędzy miejscowościami: Jedwabne - Jurzec - Romany i Obrytki. Jest to obszar położony na wysokości 160,0 - 190,0 m npm i stanowi zwartą powierzchnię. Od zachodu, północy oraz wschodu zaznaczają się wyraźne stoki. Całość stanowi słabo zróżnicowaną powierzchnie, o przeważających spadkach poniżej 2%. Ożywienie charakteru rzeźby obserwuje się na obrzeżeniu plateau. Występuje tu szereg wzgórz i pagórków oraz liczne doliny. Pozostałą, większą część terenu gminy zajmuje wysoczyzna moreny ablacyjnej. Położona jest na wysokości około 125,0 - 175,0 m npm (duże zróżnicowanie hipsome-tryczne). Obszar ten, w przeciwieństwie do wyżej omówionego plateau, nie tworzy powierzchni zwartej. Wysoczyzna rozcięta jest licznymi dolinami rzek. Przeważa tu powierzchnia o niewielkich nachyleniach (duży udział spadków poniżej 5%). Wyraźny wzrost spadków 5 — 10% i więcej występuje w obrębie zboczy dolin rzecznych i obniżeń.
Pagórki martwych lodów rozrzucone są na całym terenie gminy (szczególnie w zachodniej części), w dużych zespołach niewielkich wzgórz lub pagórków. Wysokości względne tych form są zróżnicowane (od około 3,0 do 10,0 m), nachylenie zboczy w przewadze do 5%.
Do form powstałych na kontakcie stagnujących i martwych lodów należą tereny kemowe. Występują one głównie w pobliżu dolin rzek i wzgórz kemowych, stanowią płaskie powierzchnie w przewadze o nachyleniu do 2%.
Do grupy form związanych z akumulacyjna działalnością wód glacjalnych należą formy szczelinowe - wzgórza i wały kemowe. Formy te w dużych zespołach lub pojedynczo występują na całym obszarze gminy. Tworzą kulminacje wysoczyzny.
Wysokość względna tych form waha się od około 5,0 do 20,0 m. Charakteryzują się zróżnicowanym nachyleniem zboczy od 5 do 10% i więcej. Do form związanych z działalnością akumulacji eolicznej należy wydma. Jest to jedna dobrze wykształcona forma paraboliczna. Położona jest w kompleksie lasów rozciągających się na południowy zachód od miasta Stawiski. Wysokość względna wydmy dochodzi do 5,0 - 7,0 m.
Do form związanych z działalnością erozyjno-denudacyjną i wytopiskową należą wszystkie doliny rzeczne oraz obniżenia. Doliny na obszarze gminy tworzą gęsto sieć. W obrębie ich dna wyróżnia się taras zalewowy. Doliny te są płaskie, lokalnie podmokłe. Szerokość ich jest zmienna. Wyraźnie zwiększa się w miejscach, gdzie rzeki przepływają przez obniżenia powytopiskowe. Dość często formą w obrębie gminy są dolinki denudacyjne. Są one różnej głębokości i długości. Prowadzą wody okresowo. Do form antropogenicznych należą nasypy dróg oraz wyrobiska poeksploatacyjne piasków i żwirów.
3.2. Klimat
Według podziału Polski na regiony klimatyczne (W. Okołowicz) gmina Stawiski położna jest w regionie klimatycznym mazurskim. Jest to kraina charakteryzująca się średnią temperaturą powietrza w styczniu -4,1°C oraz w lipcu 18,0°C.
Zima trwa na tym terenie około 109 dni, zaś lato 85 dni w roku. Dni pogodnych, a więc z zachmurzeniem poniżej 2 stopni (w skali 11 stopniowej) notuje się średnio w roku 47, natomiast pochmurnych (z zachmurzeniem powyżej 8 stopni) 140 dni. Pokrywa śnieżna utrzymuje się stosunkowo długo, bo około 93 dni w ciągu roku.
Średnia roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się na poziomie 550 mm, co jest ilości raczej niewielką (600 mm średnia dla Polski). Średnia roczna temperatura na obszarze gminy jest znacznie niższa od temperatur większości terenów Polski i wynosi około 6,2°C. Średnia temperatura najcieplejszego mie siąca również nie jest wysoka +17,0 °C (lipiec), natomiast najchłodniejszego jest niska -4,3°C (styczeń). Średnia amplituda roczna kształtuje się na poziomie około 23,3°C, co świadczy o wpływie kontynentalizmu wschodniego, szczególnie zimą. Najwyższe dobowe maksyma temperatury obserwowane są w miesiącu najcieplejszym - średnio około 22,8°C. Najniższe dobowe minima w styczniu (średni o - 9,7°C).
Porównanie tych temperatur wskazuje również na wpływy kontynentalne z dość słabym oddziaływaniem latem cech klimatu morskiego. Średnio w ciągu roku obserwuje się około 134 dni przymrozkowych (z temperaturą minimalną poniżej zera), co jest charakterystyczne dla północno-wschodniej Polski. Dni takie występują jeszcze w maju oraz we wrześniu.
Dni mroźnych (temperatura maksymalna poniżej zera) obserwuje się dużo, bo około 68, oraz około 39 dni bardzo mroźnych (temperatura maksymalna poniżej - 10°C ). Dni mroźne najczęściej obserwowane są w styczniu i lutym, a bardzo mroźne w styczniu. Dni upalne, z temperaturą maksymalną powyżej 25°C, notowane są rzadko, średnio w ciągu roku 28 razy - najczęściej w lipcu.
Okres wegetacyjny trwa około 210 dni i jest to cecha charakterystyczna dla Polski. północno-wschodniej. Rozpoczyna się w drugiej pentadzie kwietnia, a kończy się w końcu października, (okres wegetacyjny - temperatura średnia dobowa powyżej 5°C ).
3.3. Gleby
Obszar gminy Stawiski charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem warunków glebowych. Gleby występują w postaci drobno powierzchniowej mozaiki i brak jest wyraźnej dominacji określonej grupy gleb. Najlepsze gleby występujące w gminie to głównie gleby brunatne pszenno- żytnie i pszenne dobre, w klasach III a i III b, wytworzone najczęściej z glin lekkich, rzadziej średnich, często nieco spłaszczonych od powierzchni. Gleby te są łatwe w uprawie są zasobne w składniki pokarmowe i posiadają dobre stosunki wodno-powietrzne.
Zapewniają one bardzo korzystne warunki do produkcji rolnej w szerokim zakresie. Stosunkowo największe obszary tych gleb występują w środkowej części gminy w rejonie Stawisk i wsi Romany. Podlegają one bezwzględnej ochronie przed zagospodarowaniem nierolniczym.
Bezwzględnej ochronie przed zagospodarowaniem nierolniczym podlegają również gleby o zróżnicowanym składzie mechanicznym, występujące w położeniach determinujących wadliwe stosunki wodno-powietrzne. Okresowo występuje tutaj nadmiar wilgoci, co ogranicza zakres roślin przydatnych do uprawy. Są to gleby zbożowo-pastewne mocne (klasa IVa z udziałem IIIb i IVb).
Plony są tutaj w dużym stopnie uzależnione od warunków pogodowych w sezonie wegetacyjnym. Do gleb chronionych zaliczają się także gleby o średnio korzystnych warunkach do produkcji rolnej. Są to gleby żytnio-ziemniaczane dobre (klasa IVa i IVb) z niewielkim udziałem gleb żytnio-ziemniaczanych słabych i zbożowo-pastewnych słabych w klasie IVb. Posiadają one nieco lżejszy skład mechaniczny i są mniej zasobne w składniki pokarmowe.
Poza glebami zbożowo pastewnymi słabymi, gdzie okresowo występuje nadmiar wilgoci, są one przeważnie zbyt suche.
Według danych zawartych w materiałach IUNG w Puławach dotyczących waloryzacji agroekologicznej obszaru Zielonych Płuc Polski byłego województwa łomżyńskiego klasyfikacja obszaru gminy przedstawia się następująco:
| klasa gleb | grunty orne, sady (ha) | |||
Źródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej województwa łomżyńskiego I.U.N.G
Puławy 1988 r,
Oprócz gleby o jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej decydują inne czynniki jak: skład granulometryczny, budowa profilu glebowego, warunki wodne, rzeźba terenu, warunki klimatyczne i stopień kultury. Czynniki te są wycenione są w punktach. Suma punktów stanowi wskaźniki waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej.
| jakości i przydatności gleb | |||
| agroklimatu | |||
| rzeźby terenu | |||
| warunków wodnych | |||
Typy siedliska rolniczej przestrzeni produkcyjnej, gdzie każdy z nich jest odpowiedni do uprawy określonych gatunków roślin, określają kompleksy przydatności rolniczej gleb.
Struktura kompleksów przedstawia się następująco:
| kompleks przydatności | pow. w ha | % | kompleks przydatności | pow. w ha | % |
| 2 - pszenny dobry | 141 | 1,4 | 1 z - bardzo dobrej | 4 | 0,2 |
| 3 - pszenny wadliwy | - | i dobrej słabej | |||
| 4 - żytni bardzo dobry, | 1194 | 11,8 | 2 z - słaby | 1079 | 47,3 |
| pszenno - żytni | |||||
| 5 - żytni dobry | 2823 | 27,9 | 3 z - słaby i bardzo | 1199 | 52,5 |
| 6 - żytni słaby | 3440 | 34,0 | słabe | ||
| 7 - żytni bardzo słaby | 1740 | 17,2 | |||
| 8 - zbożowo - pastewny | 405 | 4,0 | |||
| mocny | |||||
| 9 - zbożowo - pastewny słaby | 374 | 3,7 | |||
| RAZEM> | 10117 | 100,0 | RAZEM | 2282 | 100,0 |
W użytkach rolnych dominują gleby kl.V-Vz, w gruntach ornych udział ich wynosi ponad 60%, w użytkach zielonych ponad 50%. Przewagę stanowią również kompleksy żytnie słabe i bardzo słabe. Gmina posiada ograniczone możliwości produkcji zbóż zwłaszcza intensywnych. Utrudnieniem przy uprawie gleb jest ich kamienistość. Według danych w gminie Stawiski 2100 ha gleb jest silnie zakamienionych. Na terenie Gminy Stawiski zostało zmeliorowanych 54,8% użytków rolnych, na powierzchnie 1953 ha zmeliorowano 1071 ha, grunty orne odpowiednio 35,4%(wymagających 438 ha, zdrenowano 155 ha), użytki zielone 60,5% (wymagających 1515 ha, zmeliorowano 916 ha).
3.4. Szata roślinna
Lasy i zadrzewienia zajmują 3 225 ha, co stanowi 19,5% powierzchni gminy i występują w znacznym rozdrobnieniu. Należą one w zasadniczej części do prywatnych właścicieli - 2320 ha. Lasy państwowe administrowane są przez Nadleśnictwo Łomża , a ich powierzchnia wynosi 905 ha.
Dominują siedliska świeże w szerokim zakresie trofizmu od borów przez bory mieszane i lasy mieszane aż do olsów, co odzwierciedla duże zróżnicowanie bonitacyjne gleb na terenach rolniczych. Obszary te, w przypadku starszych drzewostanów (powyżej 40 latu) można zaliczyć do drzewostanów odpornych na antropopresję, przy jednocześnie korzystnym mikroklimacie wnętrza lasu i dużej atrakcyjności widokowej. Mogą być zatem bez szczególnych ograniczeń wykorzystywane do rekreacji.
W przypadku młodszych drzewostanów odporność roślinności, zwłaszcza w warstwie runa i podszytu, a także zewnętrznej warstwy glebowej jest zmniejszona. Zwiększone jest zagrożenie pożarowe. Panują tutaj gorsze warunki mikroklimatyczne, a duże zwarcie drzewostanów znaczne utrudnia ich penetrację.
Walory krajobrazowe w tej grupie wiekowej są stosunkowo mniejsze. Z tych względów powinny być one wyłączone z intensywnej rekreacji, do czasu osiągnięcia starszego wieku. Obecnie stanowić mogą jedynie teren pieszych wędrówek po ściśle wyznaczonych szlakach.
Lasy występujące na siedliskach bagiennych zajmują stosunkowo nieznaczne obszary. Zarówno względy przyrodnicze (mała lub bardzo mała odporność roślinności i środowiska), jak i mała atrakcyjność rekreacyjna (mało korzystne warunki mikroklimatyczne, wilgotne lub podmokłe podłoże, utrudniony dostęp), zasadniczo wyłączają obszary te z użytkowania rekreacyjnego. Obszary te, zwłaszcza siedliska bagienne, powinny być otoczone ochroną przed antropopresją.
Poza szatą leśna na obszarze gminy występuje szereg powierzchni zadrzewionych, do których należy zaliczyć parki podworskie, w różnym stopniu zachowania. Park podworski w Stawiskach jest poważnie zaniedbany. Parki w Dzierzbi i Romanach są w jeszcze gorszym stanie. Z uwagi na pozostałości starych drzewostanów należałoby otoczyć je większą opieką.
3.5. Fauna
Wśród zwierząt występujących na obszarze gminy spotyka się sarny, lisy, liczne dziki, kuny i zające. Na polach uprawnych i w ich okolicy żyją liczne gryzonie, które mają obfitość pożywienia. Łąki i pastwiska sprzyjają występowaniu różnych gatunków płazów (ropuchy, traszki, rzekotki) i gadów (jaszczurki, zaskrońce, żmije zygzakowate). Wśród pól gnieżdżą się między innymi słowiki, szczygły, kuropatwy, bażanty, a w zabudowaniach: jaskółki, wróble, bociany.
3.6. Budowa geologiczna
Pod względem geologicznym obszar gminy Stawiski położony jest w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej w obrębie jednostki zwanej wyniesieniem mazursko-suwalskim. Podłoże mezozoiczne stanowią utwory kredy górnej (margle i opoki), na których zalegają osady trzeciorzędowe oligocenu (piaski i mułki), miocenu (piaski drobne i pyliste oraz iły miejscami przewarstwione węglem brunatnym) i pliocenu (głównie iły).
Pod utworami plioceńskimi lub mioceńskimi występują utwory czwartorzędowe, których miąższość jest bardzo zróżnicowana i ściśle uzależniona od morfologii erozyjnego stropu podłoża trzeciorzędu. Największa miąższość czwartorzędu występuje w zagłębieniach erozyjnych podłoża. Maksymalnie osiąga 130,0 - 160,0 m. Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez osady plejstoceńskie i holoceńskie trzech zlodowaceń: podlaskiego, południowo-polskiego i środkowo-polskiego.
Utwory plejstoceńskie reprezentowane są przez utwory akumulacji lodowcowej (gliny zwałowe oraz piaski i żwiry), akumulacji szczelinowej (piaski, żwiry i pyły kemy) oraz akumulacji wodno lodowcowej (piaski i żwiry).
Gliny zwałowe występują w różnych położeniach, jako pokrywy o miąższości od 1,5 do 4,0 m oraz w podłożu o miąższości najczęściej powyżej 4,5 m. Występują one głównie w części środkowej i południowej gminy w rejonie następujących miejscowości:
- Poryte Szlacheckie,
- Budy Stwiskie,
- Cedry oraz w pobliżu miasta Stawiski.
Są to przeważnie gliny piaszczyste. Są zwarte lub półzwarte z małą ilością przewarstwień piaszczystych. W domieszkach występują kamienie i głazy.
Do utworów akumulacji lodowcowej należą żwiry i piaski, lokalnie pyły. Budują one pagórki martwego lodu. Miąższość tych utworów uzależniona jest od wysokości form.
Osady akumulacji szczelinowej to głównie piaski, pyły lub żwiry piaszczyste. Budują wzgórza lub wały kemowe, tworzące dość wyraźne kulminacje w obrębie wysoczyzny. Czapy wzgórz budują często żwiry, a zbocza ich lokalnie przykrywają płaty glin (z reguły niewielkiej miąższości). Utwory te występują bardzo powszechnie w obrębie całej gminy.
Osady akumulacji wodnolodowcowej wykształcone są głownie jako piaski średnie z dużą ilością żwirów lub otoczków. Miąższość ich przekracza 4,5 m. Występują powszechnie w północnej i środkowej części gminy.
Utwory holoceńskie reprezentowane są przez utwory eoliczne, aluwialno-deluwialne i bagienne. Utwory eoliczne występują punktowo. Budują jedynie formy wydmowe. Są to luźne piaski drobne i średnie. Utwory aluwialno-deluwialne i bagienne występują powszechnie w dolinach wszystkich rzek oraz obniżeniach. Są to piaski, namuły organiczne i torfy o miąższości powyżej 4,5 m.
Na terenie gminy występują niewielkie złoża kruszywa naturalnego:
- Karwowo - Wysokie o zasobach zarejestrowanych 266 tyś. ton (nie eksploatowane),
- Cedry II o zasobach zarejestrowanych 158 tyś. ton (złoże eksploatowane od 1993 roku).
Niewielkie złoża kredy jeziornej plejstoceńskiej występują w okolicach Barżykowa o zasobach bilansowych w kat CI 58,2 tyś. ton i 46,5 tyś. ton zostały wyeksploatowane.
Na terenie gminy znajduje się 73 punkty eksploatacji surowców: 10 piasków i 63 piaszczysto-żwirowych.
Surowce występują w obrębie wzgórz morenowych i kemowych oraz płatów osadów lodowcowych i wodnolodowcowych. Większe wyrobiska znajdują się w okolicach Skrody Małej, Stawisk-Sokolichy, Mleczek, Jurca i Cedr. Dominuje eksploatacja dorywcza i sporadyczna z wyjątkiem kopalni w Cedrach - Rogalach. Surowiec wykorzystywany jest w budownictwie ogólnym i drogowym.
Na terenie gminy wytypowanych zostało 7 obszarów perspektywicznych występowania osadów piaszczysto-żwirowych i piaszczystych o znaczeniu lokalnym.
Znaczenie przemysłowe mogą mieć nagromadzenia osadów piaszczystych w rejonie Karwowa i piaszczysto-żwirowych w rejonie Stawisk. Zasoby kruszywa naturalnego grubego w rejonie Stawisk wynoszą około 5 mln ton.
3.7. Zasoby wodne
Wody powierzchniowe
Teren gminy Stawiski położony jest na obszarze zlewni rzeki Narwi. Przez północno-wschodnią część gminy przebiega główny dział wodny oddzielający zlewnię rzeki Pisy od zlewni rzeki Biebrzy.
Część środkowa i północno-zachodnia odwadniana jest przez rzekę Dzierzbię, która jest lewostronnym dopływem Skrody.
Część południowo-wschodnia odwadniana jest przez rzekę Matlak, dopływ Przytulanki, a część południowo-wschodnia przez rzekę Jurę, dopływ rzeki Łojewek. Odpływ wód z pozostałej niewielkiej, południowo-zachodniej części gminy, odbywa się za pośrednictwem rzeki Penzy, bezpośredniego, prawobrzeżnego dopływu Narwi. Wymienione rzeki, poza Skrodą, biorą swój początek na obszarze gminy Stawiski.
Największą rzeką gminy jest Dzierzbia - lewy dopływ Skrody. Płynie ze wschodu na zachód. Wypływa spod miejscowości Lisy i wpada do Skrody w pobliżu Budzisk. Rzeka płynie wolno, w dolinie o różnej szerokości. Silnie meandruje, głównie w dolnej części swego biegu.
Na obszarze gminy Dzierzbia przyjmuje dwa dopływy. Jednym z nich jest prawobrzeżny o nazwie Barżykowianka, biorący swój początek w podmokłym obniżeniu, w pobliżu wsi Barzykowo. Drugi lewobrzeżny dopływ o nazwie Mogilna, płynie głęboko wciętą, wąską i zabagnioną doliną. Początek bierze w pobliżu wsi Karwowo.
Rzeka Jura, dopływ rzeki Łojewek, wypływa ze źródeł położonych w pobliżu wsi Jurzec Szlachecki. Wody stojące zajmują nieznaczny procent powierzchni gminy. Naturalnych zbiorników właściwie brak. Sporadycznie występują oczka po wytopionym lodzie. Są to najczęściej niewielkie zbiorniki w zaawansowanym stopniu zarastania. Dość licznie występują w dolinach zbiorniki sztuczne - stawy rybne (w okolicach Zaborowa, Dzierzbi i inne).
Wody podziemne
Teren gminy Stawiski nie jest jednolitym obszarem pod względem reżimu wód gruntowych. Doliny rzeczne i obniżenia terenu, w obrębie których wody tworzą ciągły poziom w utworach przepuszczalny o zwierciadle swobodnym i są ściśle powiązane z poziomem lustra wody w rzekach. Przez większą część roku w obrębie tych obszarów wody gruntowe występują płycej niż 1,0 m. Wody te charakteryzują się z reguły dużymi wahaniami uzależnionymi od poziomu wody w rzekach oraz intensywności i okresu trwania opadów atmosferycznych.
Obszary wysoczyznowe, gdzie zwierciadło wód układa się na zróżnicowanych głębokościach uzależnionych od wyniesień ponad dna dolin i budowy geologicznej. Grunty budujące te obszary w znacznej przewadze są przepuszczalne (piaski, żwiry oraz płaty glin piaszczystych). W obrębie tych obszarów wody z reguły tworzą także poziom ciągły, lecz zasilany wyłącznie wodami pochodzenia opadowego. Na obszarach wysoczyznowych woda gruntowa utrzymuje się przeważnie na głębokości poniżej 4,0 m, ale może pojawić się płycej w okresach intensywnych i długotrwałych opadów na obszarach, gdzie strop gliny przykrywa niewielkiej miąższości warstwa gruntów przepuszczalnych piasków i żwirów.
Taki układ stwarza warunki do okresowego utrzymywania się wód opadowych na kontakcie trudniej przepuszczalnych gruntów. Ponadto na obszarach występowania od powierzchni gruntów trudno przepuszczalnych (glin) ciągłość poziomu wód gruntowych może ulegać zakłóceniom. Wody na tych obszarach występują na różnych głębokościach i utrzymują się w przewarstwieniach piaszczystych powodując zwierciadło napięte. Na tych obszarach, a szczególnie tam gdzie przeważa powierzchnia płaska (spadki poniżej 2%) w czasie obfitych opadów należy spodziewać się pojawienia wód typu wierzchówek. Jest to najczęściej krótkotrwałe utrzymywanie się niewielkiej ilości wód na głębokości płycej nią 2,0 m.
3.8. Obszary chronione gminy
Na obszarze gminy Stawiski występują następujące typy obiektów i obszarów prawnie chronionych:
- pomniki przyrody (trzy),
- użytki ekologiczne (dwa),
- lasy ochronne,
- rezerwat przyrody.
Na terenie gminy Stawiski występują następujące pomniki przyrody:
- aleja lipowa w parku podworskim,
- głaz narzutowy o obwodzie 7,35 m, długości 2,5 m, wysokości 2,20 m położony w kompleksie lasów państwowych Nadleśnictwa Łomża.
- głaz narzutowy o obwodzie 11,25 m, długości 4,5 m, szerokości 3,00 i wysokości 1,50 m zlokalizowany w miejscowości Poryte.
W odniesieniu do drzew uznanych za pomniki przyrody obowiązuje zakaz:
- wycinanie, niszczenie lub uszkadzanie drzew,
- zrywanie pączków, kwiatów liści oraz pozyskiwanie nasion,
- zanieczyszczanie terenu, wzniecanie ognia w pobliżu pomnika przyrody, " umieszczanie tablic, napisów i innych znaków za wyjątkiem związanych z ochroną pomnika,
- wykonywanie innych czynności mogących zniszczyć pomnik przyrody.
Rezerwat uroczysko „DZIERZBIA” – powołany rozporządzeniem Wojewody Podlaskiego Nr 8/01 z dnia 30.03.2001 (Dz. Urzęd. Woj. Podl. Nr 8 poz. 148) leży na terenie lasów państwowych Nadleśnictwa Łomża, 2,5 km na zachód od Stawisk. Zajmuje powierzchnię 71,80 ha. Obejmuje doliny strumienia płynącego głęboko wciętą doliną.
Strumień wpada do rzeczki o nazwie Dzierzbia, płynącej rozległą, zatorfioną doliną na południowym obrzeżu uroczyska. Miejscami zbocza wyniesień otaczających doliny strumienia i rzeczki Dzierzb! są strome (do 30°), a wysokości względne przekraczają 10 m. U podnóży wyniesień, w wielu miejscach występują źródliska zasilające strumień i rzekę Dzierzbie. Strumień wpadający do Dzierzbi płynie naturalnym korytem tworzącym liczne zakola. Koryto Dzierzbi zostało wyprostowane, ale obecnie rzeka znów nabiera naturalnego charakteru rozmywając dawne urządzenia melioracyjne (faszynowe umocnienia sztucznego koryta).
W sąsiedztwie strumienia występuje łęg gwiazdnicowo-olszowy. Drzewostan tworzy tu olsza czarna, miejscami z domieszką olszy szarej. W dolnej warstwie drzew występuje czeremcha stanowiąca również główny składnik warstwy krzewów, gdzie towarzyszy jej leszczyna oraz rzadziej trzmielina zwyczajna, wiciokrzew suchodrzew, dereń świdwa. Dość częstym składnikiem warstwy krzewów jest też podlegający prawnej ochronie wawrzynek wilczełyko. W bujnie rozwiniętej, bogatej w gatunki warstwie ziół dominują: gwiazdnica gajowa, gajowiec żółty, podagrycznik pospolity, szczyr trwały, kopytnik pospolity, rzadziej inne. Miejscowo występuje podlegający ochronie storczyk plamisty. Wczesną wiosną występują tu licznie zdrojówka rutewkowata, złoć żółta, kokorycz pełna, zawilec, ziamopłon wiosenny. Zespół ma zupełnie naturalny charakter pomimo stosunkowo młodego drzewostanu.
Użytki ekologiczne stanowią istotny element struktury przyrodniczego krajobrazu. Występują w nich liczne gatunki roślin i zbiorowisk wodnych oraz ptaków i drobnych zwierząt, głównie bezkręgowców. Wiele z nich to rzadkie i zanikające składniki naszej flory i fauny. Ochrona ich stanowi więc ważny element całego systemu ochrony rodzimej przyrody, chociaż dotychczas były traktowane jako nieużytki gospodarcze, bez względu na ich wartość przyrodniczą. Ulegały więc powszechnie uproduktywnianiu przez osuszanie, zaorywanie itp. zabiegi, a występująca na ich terenie flora i fauna ulega zupełnemu zanikowi. Pomimo to na terenie gminy Stawiski spotyka się jeszcze niewielkie śródpolne i śródleśne oczka, których część rozporządzeniem Wojewody Podlaskiego Nr 19/01 z dnia 16.07.2001 w sprawie uznania ekosystemów bagiennych i oczek wodnych za użytki ekologiczne (Dz. Urzęd. Woj. Podl. Nr 24 poz. 391)
Są to następujące obiekty:
| Nr ewidencyjny | Powierzchnia (ha) | Opis obiektu | ||
| obręb geodezyjny | leśnictwo | |||
Stawiskie | Stawiski | 0,30 | Bagno "Źródło" | |
| Dzierzbia | 1,87 | Bagno "Niecka" | ||
Na obszarze użytków (wg wymienionego rozporządzenia) zabrania się:
- Pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin.
- Zbioru wszystkich dziko rosnących roślin.
- Niszczenia nor i legowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i wybierania jaj.
- Wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, innego zanieczyszczenia wód i gleby oraz powietrza.
- Wydobywania torfu i innych kopalin,
- Niszczenia gleby oraz zmiany sposobu jej użytkowania.
- Palenia ognisk.
- Zmiany stosunków wodnych.
Na obszarze gminy Stawiski zlokalizowanych jest około 80,0 ha lasów ochronnych. Wszystkie one należą do grupy lasów wodochronnych i administrowane są przez nadleśnictwo Łomża. Położone są wzdłuż cieków wodnych i stanowią ciągi hydrologiczne leśnych siedlisk wilgotnych. Chronią zasoby wodne. W lasach tych należy ograniczać pozyskanie drewna oraz formy ich udostępniania.
4. Zagrożenia środowiska przyrodniczego gminy
4.1. Zanieczyszczenia powierzchni ziemi
Odpady stałe oraz osady ściekowe są jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla ludzi i środowiska naturalnego. Dotyczy to zwłaszcza wód powierzchniowych, podziemnych oraz gleb. Z tego powodu racjonalna gospodarka odpadami i minimalizacja ich wytwarzania stała się w ostatnich latach jednym z najważniejszych aspektów w dziedzinie ochrony środowiska. W związku ze staraniami Polski o przyjęcie do Unii Europejskiej wystąpiła konieczność dostosowania naszego prawodawstwa do przepisów unijnych. Dotyczy to również uregulowań prawnych w zakresie gospodarki odpadami.
Do grupy odpadów niebezpiecznych należą odpady zawierające w swoim składzie substancje: toksyczne, palne, wybuchowe itd. Z wyżej wymienionych odpadów na obszarze gminy STAWISKI do odpadów niebezpiecznych zaliczyć można: zużyte baterie, akumulatory, odpady zawierające rtęć (lampy rtęciowe, termometry), pozostałości oraz opakowania po farbach i lakierach, rozpuszczalniki organiczne, środki czyszczące, środki ochrony roślin (pestycydy) oraz opakowania po nich, zbiorniki po aerozolach, pozostałości domowych środków do dezynfekcji i dezynsekcji, odpady zawierające oleje, częściowo wykorzystane leki, materiały budowlane zawierające azbest (np. eternit), odpady wielkogabarytowe – przede wszystkim agregaty chłodnicze (lodówki), w których znajdują się freony; wraki samochodowe, w których są oleje, płyny hamulcowe.
Od 1997 roku istnieje zakaz stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. nr 161 poz. 628). W maju 2002 roku Rada Ministrów przyjęła „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”. Uwzględniając żywotność wyrobów cementowo – azbestowych program zakłada realizację usuwania tych wyrobów z budynków i budowli do 2032 r.
W związku z koniecznością usunięcia materiałów zawierających azbest z dziedziny komunalnej i gospodarczej należy w bliższej i dalszej perspektywie liczyć się ze wzrostem ilości tego typu odpadu. Jego ilości na terenie gminy będą możliwe do oszacowania w wyniku realizacji gminnego programu inwentaryzacji wyrobów azbestowych.
W województwie podlaskim nie ma składowiska, na którym można byłoby składować odpady zawierające azbest. Odpady takie mogą być unieszkodliwiane:
- na składowisku azbestowych odpadów poprodukcyjnych w Zgierzu (województwo łódzkie), administrowane przez zakład „EURO-BORUTA” ,
- na składowisku podległemu Przedsiębiorstwu Produkcyjno – Handlowo- Usługowemu IZOPOL w Trzemesznie,
- na składowisku Lubelskiej Agencji Ochrony Środowiska w Lublinie,
- na składowisku administrowanemu przez TELMAKO S.A. w Konopnicy,
- na składowisku administrowanemu przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Radyminie,
- poprzez cementowanie przez BSC EKOPAL S.C. w Szczecinie.
Zgodnie z Programem Usuwania i Zagospodarowywania Azbestu dla Polski do 2032 roku Gmina STAWISKI wykona program usuwania azbestu do końca 2006 roku.
4.2. Zanieczyszczenia powietrza
Na obszarze gminy STAWISKI na jakość powietrza atmosferycznego bardzo duży wpływ ma tzw. emisja niska, czyli emisja z lokalnych kotłowni oraz gospodarstw indywidualnych. Emisja niska stanowi duże zagrożenie dla jakości powietrza, ponieważ jej źródłem jest niekontrolowane spalanie odpadów, w trakcie którego powstają silnie toksyczne związki chemiczne. Ten rodzaj emisji jest na danym obszarze szczególnie dużym problemem, gdyż na terenie gminy nie ma zorganizowanego systemu grzewczego, jedynie indywidualne kotłownie. Na terenie gminy STAWISKI, oraz w jej sąsiedztwie dominują niewielkie źródła emisji zanieczyszczeń powietrza. Są to głównie kotłownie grzewcze, emitujące do powietrza zanieczyszczenia powstające w wyniku spalania węgla, paliw płynnych i gazu ziemnego.
Liniowym źródłem zanieczyszczeń powietrza są trasy komunikacyjne. Ponadto, na jakość powietrza wpływa kierunek przeważających wiatrów, które mogą przenosić zanieczyszczenia z dalszych, bardziej uprzemysłowionych, a tym samym bardziej zanieczyszczonych obszarów w Polsce i Europie. Podstawowymi parametrami charakteryzującymi stan zanieczyszczenia powietrza są średnie stężenia substancji w powietrzu dla określonych okresów uśredniania. Generalnie w całym województwie podlaskim obserwowano korzystne tendencje zmian stężeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego. Według badań prowadzonych w latach 1996 – 2001 w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (w sieci podstawowej oraz w sieci nadzoru ogólnego nad jakością powietrza w miastach) nie zostały przekroczone na żadnej stacji pomiarowej dopuszczalne średnie roczne wartości stężeń SO2, NO2 i pyłu zawieszonego.
W latach 1997 – 2001 nie stwierdzono przekroczeń średniorocznych dopuszczalnych stężeń SO2, NO2 i pyłu zawieszonego. Wartość tych stężeń była znacznie niższa od norm dopuszczalnych. Średnioroczne wartości stężeń zanieczyszczeń atmosfery w badanym okresie miały wyraźną tendencję spadkową SO2 i pyłu zawieszonego w latach 2000-2001, natomiast stężenie N02 wzrosło w 2001 roku do poziomu 75% wartości dopuszczalnej.
Wyniki badań, w świetle obowiązujących przepisów prawnych dotyczących normatywów dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia w powietrzu atmosferycznym, wskazują na dobrą jakość powietrza na terenie gminy Stawiski.
4.3. Zanieczyszczenia wód
Na obszarze gminy brak jest większych źródeł zagrażających czystości wód powierzchniowych i gruntowych. Na stan czystości wód, na analizowanym terenie, może negatywnie wpływać stosowanie nawozów sztucznych oraz środków ochrony roślin. Potencjalne zagrożenia zarówno dla wód powierzchniowych jak i gruntowych może stanowić brak oczyszczalni ścieków w rejonach grupowego zwodociągowania wsi.
Zagrożeniem dla wód podziemnych może być niewłaściwa utylizacja odpadów niebezpiecznych. Z kolei zagrożeniem dla wód gruntowych może być niewłaściwie zagospodarowana gnojówka i gnojowica z gospodarstw rolnych.
4.4. Inne zagrożenia
Hałas i wibracje
Hałas jest obecnie powszechnie spotykanym zjawiskiem wpływającym na klimat akustyczny. Przy dużym natężeniu i długim czasie oddziaływania hałas może stanowić duże zagrożenie dla ludzi i środowiska przyrodniczego.
Hałas komunikacyjny jest jedynym czynnikiem mającym wpływ na klimat akustyczny gminy, jednak ma on znaczenie jedynie lokalne. Ruch drogowy jest tu jedynym źródłem hałasu.
Środki transportu to ruchome źródła hałasu decydujące o parametrach klimatu akustycznego, przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Większość pojazdów emituje hałas o poziomie dźwięku od 85 do 94 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku, w otoczeniu budynków mieszkalnych od 35 do 55 dB w porze nocnej i od 40 do 65 dB w porze dziennej. Najbardziej uciążliwe są pojazdy ciężkie, z których 80% emituje hałas o poziomie dźwięku większym niż 80 dB, z czego 40% o poziomie większym niż 85 dB.
Zagrożenie poważnymi awariami
Awarie mogące zagrozić środowisku gminy STAWISKI, mogą powstać w wyniku wypadków drogowych z udziałem cystern i autocystern przewożących materiały niebezpieczne. Zdarzenia te charakteryzują się specyficznymi cechami takimi jak: niepewność ich wystąpienia, złożoność przyczyn, różnorodność bezpośrednich skutków, indywidualnym i niepowtarzalnym przebiegiem.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku prowadzi „Rejestr potencjalnych sprawców poważnych awarii”. W rejestrze tym nie znajduje się żaden z podmiotów położonych na terenie gminy STAWISKI.
Istotnym źródłem zagrożeń na analizowanym obszarze, ze względu na możliwość wystąpienia katastrofy kolejowej, czy wypadku, są środki transportu przewożące materiały niebezpieczne. Szczególnie niebezpieczne mogą być awarie na mostach, gdyż grożą one bezpośrednim skażeniem rzek.
Przewoźników materiałów niebezpiecznych, obowiązuje zgłaszanie do Komend Wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej, przewozów kolejowych i drogowych przewozów autocysternami tzw. „śledzonych” substancji niebezpiecznych. Ponieważ obowiązek ten nie zawsze jest przestrzegany, stąd też nie są dokładnie znane ilości transportowanych materiałów.
Promieniowanie niejonizujące
Źródłami promieniowania niejonizującego w gminie są przebiegające przez jej teren linie wysokiego napięcia oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Są one jednak usytuowane w bezpiecznej odległości od zabudowań gospodarskich i mieszkalnych. Nie stwarzają zatem poważnego zagrożenia dla mieszkańców gminy.
5. Infrastruktura techniczna ochrony środowiska
5.1. Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody
W zakresie ujęć, stacji i sieci wodociągowych gmina dysponuje następującym potencjałem: „Wodociąg Stawiski", „Wodociąg Karwowo" i „Wodociąg Sokoły".
Wodociąg miejski oparty jest na dwóch studniach głębinowych znajdujących się w południowej części miasta, po wschodniej stronie drogi Łomża - Stawiski. Studnie posiadają następujące parametry:
Studnie zlokalizowane są poza obszarem działki wodociągowej. Odwiercone zostały w latach 1988 - 1990. Pozwolenie wodno - prawne aktualne jest do 12.01.2014 roku. Określa ono maksymalny pobór wody, który nie może przekraczać Qdsr = 241 m3/d.
Ze względu na skład warstwy wodonośnej nie ma potrzeby wyznaczania strefy ochrony pośredniej. Stacja wodociągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania. Woda surowa ze studni kierowana jest do odżelaziaczy (4 sztuki o pojemności 4 m3 każdy), skąd tłoczona jest do zbiornika wody czystej o pojemności 8 m3 i dalej przez hydrofor do sieci miejskiej. Woda w sieci miejskiej nie jest chlorowana, jedynie w przypadku wymiany złoża na odżelaziaczach.
Zdolność produkcyjną stacji wodociągowej warunkuje jedynie proces odżelaziania. Wodociąg obejmuje swym zasięgiem całe miasto i dociera do 99% zabudowanego obszaru miejskiego. Sieć jest w dobrym stanie technicznym, a jej przekroje zawierają się w przedziale 100 - 200 mm.
Sieć pracuje w układzie pierścieniowym i częściowo promienistym. Strona prawobrzeżna zasilana jest poprzez przejście przez rzekę przewodem o średnicy 110 mm. Cala prawobrzeżna część miasta pracuje w układzie promienistym.
Wodociąg oparty jest na dwóch studniach głębinowych o następujących parametrach:
Studnia podstawowa SW-1 odwiercona została w 1993 roku, rezerwowa SW-2 w 1994 roku. Pozwolenie wodno - prawne wydane zostało na okres dziesięciu lat i aktualne jest do 23.03.2014 roku.
Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne ujęcia wynoszą 60 m3/h. Określony został maksymalny pobór wody, który nie może przekraczać Odśr= 100 m3/d.
Strefa ochrony bezpośredniej 10 m od studni znajduje się w granicach działki ujęcia, natomiast strefy ochrony pośredniej ujęcia nie ma potrzeby wyznaczania z uwagi na dobrą izolację warstwy wodonośnej.
Stacja wodociągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania. Woda surowa zestudni kierowana jest do 3 odżelaziaczy, skąd tłoczona jest do zbiorników wody czystej o pojemności 2 x 75 m3 i dalej przez 2 hydrofory o pojemności 6 m3 każdy, do sieci. Woda w sieci nie jest chlorowana, jedynie w przypadku wymiany złoża na odźelaziaczach.
Do wodociągu grupowego „Karwowo" podłączonych jest 10 wsi: UL>
Podłączona jest również Kolonia Grabówek.
Wodociąg funkcjonuje w oparciu o jedną studnię głębinową o wydajności 50 m3/h i głębokości 180 m, przy depresji 29 m.
Pozwolenie wodno - prawne (RB.6223-7/2001) wydane zostało 17.10.2001 roku, na okres dziesięciu lat i aktualne jest do 17.10.2011 roku. Określa ono maksymalny pobór wody, który nie może przekraczać 767 m3/d. Strefa ochrony bezpośredniej 10 m od studni znajduje się w granicach działki ujęcia, natomiast strefy ochrony pośredniej ujęcia nie ma potrzeby wyznaczania z uwagi na dobrą izolację warstwy wodonośnej Stacja wodociągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania (w pierwszym etapie). Woda surowa ze studni kierowana jest do 3 odżelaziaczy, skąd tłoczona jest do zbiorników wody czystej o pojemności 2 x 75 m3 i dalej przez 2 hydrofory o pojemności 6 m3 każdy, do sieci. Woda w sieci nie jest chlorowana, jedynie w przypadku wymiany złoża na odżelaziaczach.
Dokumentacja techniczna na rozbudowę wodociągu grupowego obejmuje 9 wsi:
- Mieszołki,
- Lisy,
- Żelazki,
- Mleczki,
- Cedry,
- Rostki,
- Cwaliny,
- Jurzec Szlachecki i Włościański.
5.2. Oczyszczalnie ścieków
Na terenie gminy Stawiski znajdują się jedna oczyszczalnie ścieków - Oczyszczalnia ścieków Stawiski.
Komunalna oczyszczalnia ścieków w Stawiskach, została oddana do użytku w 1993 roku. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 7100 m. Stan techniczny sieci dobry. Przepustowość rzeczywista oczyszczalni średnia dobowa ~ 176 m3/d. Przepustowość potencjalna istniejących urządzeń do oczyszczania ścieków, średnia dobowa 300 m3/d.
Ścieki kierowane są na przepompownię ścieków i dalej na komorę defosfatacji, do której recyrkulowany jest osad, następnie ścieki przepływają przez komory nitryfikacji, w której są napowietrzane przy pomocy urządzeń natleniających przechodzą przez strefy natlenione i nienatlenione. Dalej przepływają przez osadniki wtórne, z których w postaci oczyszczonej płyną do odbiornika.
Osady ściekowe przechowywane są na poletku kompostowym i lagunie trzcinowej. Na terenach nieskanalizowanych gospodarka ściekowa realizowana jest poprzez zbiorniki bezodpływowe i odbiór ścieków wozami asenizacyjnymi.
5.3. Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów
Na terenie gminy firmą świadczącą usługi wywozu odpadów prowadzi Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Stawiskach ul. Łomżyńska 8
Do gromadzenia odpadów służą:
- pojemniki SM 110 – 8 sztuk
- worki plastikowe.
Do odbioru odpadów stosowany jest ciągnik z przyczepą. Według danych uzyskanych w Urzędzie Miejskim ZGKiM posiada podpisanych 194 umowy na wywóz odpadów.
Gmina STAWISKI posiada składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, zlokalizowane tuż przy zachodniej granicy administracyjnej miasta, przy drodze do miejscowości Poryte. Powierzchnia składowiska wynosi 1,20 ha.
Składowisko to przyjmuje następujące odpady:
| 20 02 02 | Odpady z ogrodów i parków (w tym z cmentarzy) – gleba i ziemia, w tym kamienie |
| 20 02 03 | Odpady z ogrodów i parków (w tym z cmentarzy) – inne odpady nieulegające biodegradacji |
| 20 03 01 | Inne odpady komunalne – niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne |
| 20 03 02 | Inne odpady komunalne – odpady z targowisk |
| 20 03 03 | Inne odpady komunalne – odpady z czyszczenia ulic i placów |
| 20 03 04 | Inne odpady komunalne - szlamy ze zbiorników bezodpływowych służących do gromadzenia nieczystości |
| 20 03 06 | Inne odpady komunalne – odpady ze studzienek kanalizacyjnych |
| 20 03 07 | Inne odpady komunalne – odpady wielkogabarytowe |
| 20 03 99 | Inne odpady komunalne – odpady komunalne niewymienione w innych grupach |
| 17 01 01 | Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek remontów |
| 17 01 02 | Gruz ceglany |
| 17 01 03 | Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia |
| 17 01 07 | Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia nie zawierających substancji niebezpiecznych |
| 17 01 80 | Usunięte tapety, tynki, okleiny itp. |
| 17 01 81 | Odpady z remontów i przebudowy dróg |
Według danych uzyskanych w Urzędzie Gminy w kolejnych latach unieszkodliwiono poprzez składowanie następujące ilości odpadów zmieszanych:
| Ilość odpadów składowanych [Mg] |
Obecne działania na terenie składowiska powinny koncentrować się na minimalizacji wpływu obiektów na środowisko i prowadzenia działań w kierunku prawidłowej eksploatacji.
Odpady niebezpieczne powstające na terenie gminy STAWISKI to głównie zużyte baterie, akumulatory, odpady zawierające rtęć, pozostałości oraz opakowania po farbach i lakierach, rozpuszczalniki organiczne, środki czyszczące, środki ochrony roślin (pestycydy) oraz opakowania po nich, zbiorniki po aerozolach, pozostałości domowych środków do dezynfekcji i dezynsekcji, odpady zawierające oleje, częściowo wykorzystane leki czy też płyty azbestowe.
6. Analiza SWOT
Analiza SWOT jest analizą słabych i mocnych stron gminy oraz szans i zagrożeń wynikających z uwarunkowań i regulacji zewnętrznych. Opisana niżej analiza przedstawia uporządkowane według znaczenia (od najważniejszych do mało ważnych) czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.
6.1. Czynniki wewnętrzne
Mocne strony
Stan przyrody i środowiska
1) duża różnorodność biologiczna i przyrodnicza obszaru gminy (krajobrazowa, ekosystemowa, gatunkowa),
2) stosunkowo wysoka jakość gleb,
3) wysokie walory krajobrazowe obszaru gminy,
4) położenie na obszarze Zielonych Płuc Polski,
5) niski poziom chemizacji środowiska naturalnego,
6) duża różnorodność środowiska geograficznego i kulturowego.
Stan infrastruktury służącej ochronie środowiska
1) zaspokajający potrzeby mieszkańców system zaopatrzenia w wodę.
Sfera gospodarcza
1) brak przemysłu degradującego środowisko przyrodnicze, brak zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska,
2) nieingerująca w środowisko tradycyjna gospodarka rolna, rozwój przyjaznych środowisku naturalnemu form gospodarowania,
3) sprzyjające warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i integrowanego,
4) wdrażanie zasad gospodarki leśnej sprzyjających zachowaniu różnorodności biologicznej, stopniowa „ekologizacja” gospodarki leśnej,
5) nieagresywna w stosunku do środowiska tradycyjna gospodarka rolna.
Sfera społeczna
1) działalność edukacyjna prowadzona przez pracowników obszarów chronionych oraz członków proekologicznych organizacji pozarządowych (akcje prośrodowiskowe – sprzątanie świata, dzień ziemi, itp.),
2) rosnące doświadczenie i kwalifikacje osób zajmujących się ochroną środowiska w gminie.
Słabe strony
Stan przyrody i środowiska
1) wprowadzenie intensywnych form gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie,
2) kolizyjność tras komunikacyjnych z obszarami cennymi przyrodniczo,
3) postępująca dewastacja krajobrazu poprzez brak harmonizacji z otoczeniem, zabudowę oraz infrastrukturę techniczną,
4) urbanizacja miejsc cennych przyrodniczo.
Stan infrastruktury służącej ochronie środowiska
1) brak systemu oczyszczania ścieków na terenie całej gminy,
2) brak składowiska odpadów urządzonego zgodnie z normami ochrony środowiska,
3) brak składowiska przystosowanego do składowania odpadów niebezpiecznych.
Sfera gospodarcza
1) ograniczony dostęp do środków finansowych na rozbudowę i modernizację infrastruktury służącej ochronie środowiska.
Sfera społeczna
1) powolny wzrost świadomości ekologicznej, brak indywidualnych nawyków i postaw prośrodowiskowych (segregacji odpadów, oszczędności wody, nie zaśmiecania lasów itd.),
2) słabo rozpowszechniona wiedza na temat technicznych i organizacyjnych rozwiązań służących ochronie środowiska (nowe prawo ochrony środowiska, najlepsze dostępne techniki – BAT itp.),
Sfera prawna i polityczna
1) niepełny zakres monitoringu stanu środowiska (stanu czystości gleb, stanu czystości wód powierzchniowych, stanu czystości powietrza, częstotliwości badań),
2) niewystarczające finansowanie czynnej ochrony przyrody oraz monitoringu środowiska,
3) niedostateczne nakłady na ochronę środowiska.
6.2. Czynniki zewnętrzne
Szanse
Sfera prawna i polityczna
1) aktualne przepisy ochrony przyrody i środowiska, w tym przepisy związane z koniecznością wykonywania ocen oddziaływania inwestycji na środowisko i monitoringu stanu środowiska,
2) wprowadzenie nowych zasad finansowania inwestycji i działań proekologicznych (preferencyjne kredyty, ulgi podatkowe, dotacje z budżetu państwa),
3) możliwość uzyskiwania dotacji i pożyczek z funduszy krajowych i zagranicznych na inwestycje zmniejszające uciążliwość gospodarki dla środowiska oraz na rozwój infrastruktury.
Sfera przyrodnicza i społeczno – gospodarcza
1) możliwość uzyskania zewnętrznego (krajowego i/lub zagranicznego) wsparcia finansowego programów ochrony różnorodności przyrodniczej oraz realizacji programu zalesiania gruntów o niskiej przydatności rolniczej,
2) możliwość wzmocnienia systemu ochrony przyrody przez utworzenie transgranicznych obszarów chronionych
3) wspieranie inicjatyw samorządów, organizacji i instytucji zmierzających do uzyskania pomocy finansowej programów UE na rozwój infrastruktury ochrony środowiska,
4) wzrost zainteresowania ochroną środowiska, wzrost popytu na zdrową żywność, agroturystykę i turystykę przyrodniczą.
5) skoordynowanie działań prośrodowiskowych na wszystkich szczeblach administracji rządowej i samorządowej,
6) możliwość wdrożenia programów rolno-środowiskowych UE,
Zagrożenia
Sfera prawna i polityczna
1) silna konkurencja o uzyskanie wsparcia finansowego na ochronę środowiska ze źródeł unijnych.
Sfera przyrodnicza i społeczno - gospodarcza
1) intensyfikacja produkcji rolnej prowadząca do wzrostu nawożenia, stosowania pestycydów, homogenizacji użytków rolnych oraz zaniku lokalnych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt hodowlanych,
2) rosnąca presja turystyczna na obszarach o najcenniejszych walorach przyrodniczych.
Wnioski z analizy SWOT
Przedstawiona powyżej analiza SWOT ukazuje atuty, słabości, szanse i zagrożenia gminy STAWISKI, w sferze działań związanych z ochroną środowiska przyrodniczego. Ustalenie oraz analiza mocnych i słabych stron gminy, oraz szans i zagrożeń pojawiających się w jej otoczeniu, pozwala na budowę strategii, określenie celów i zadań własnych gminy na przyszłość.
Należy wzmacniać mocne strony i wykorzystywać szanse, oraz eliminować słabe strony i omijać zagrożenia.
Niewątpliwie największym atutem gminy jest czyste środowisko przyrodnicze, oraz warunki glebowe.
Bardzo ważną słabą stroną gminy jest brak sieci kanalizacyjnej - na terenach nieskanalizowanych, ścieki gromadzone są często w nieszczelnych szambach, skąd mogą przesączać się wgłąb profilu glebowego, prowadząc do zanieczyszczenia gleby i wód podziemnych. Brak kanalizacji stanowi również zagrożenie dla wód powierzchniowych, gdyż na terenach nieskanalizowanych często obserwowane są nielegalne zrzuty surowych ścieków do odbiornika. Dużą szansą, są nowe przepisy ochrony środowiska (obowiązek wykonywania ocen oddziaływania inwestycji na środowisko i monitoringu stanu środowiska), jak również wspieranie inwestycji prośrodowiskowych (instrumenty prawno-ekonomiczne mobilizujące do realizacji inwestycji prośrodowiskowych wynikających ze strategii krajowych oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych, nowe zasady finansowania inwestycji i działań prośrodowiskowych, itp.). Poważnym zagrożeniem jest brak racjonalnych rozwiązań utylizacji odchodów zwierzęcych w gospodarstwach wysokotowarowych, oraz intensyfikacja produkcji rolnej (wzrost nawożenia i stosowania pestycydów), co zwiększa prawdopodobieństwo skażenia środowiska.
Zespół czynników wpływających na sytuację gminy, będzie miał w kolejnych latach decydujący wpływ na kształtowanie stanu środowiska naturalnego gminy STAWISKI, oraz podejmowanych działań na jego rzecz przez władze gminy, powiatu, województwa, czy kraju.
7. Program ochrony środowiska gminy STAWISKI
Położenie gminy STAWISKI w zachodniej części województwa podlaskiego, oraz w południowo-wschodniej części powiatu KOLNEŃSKIEGO charakteryzującego się niskim stopniem urbanizacji i uprzemysłowienia oraz dobrze zachowanymi walorami środowiska naturalnego, jak również stosunkowo wysokim udziałem zatrudnienia w rolnictwie i leśnictwie, a także niskie uprzemysłowienie gminy i brak inwestycji w przemysł dają podstawy, by przyjąć założenie, iż jedną z głównych szans rozwoju gminy jest odpowiednie wykorzystanie zasobów naturalnych środowiska dla rozwoju nieuciążliwych dla przyrody gałęzi gospodarki.
7.1. Cel strategiczny i cele ogólne
Na podstawie analizy Polityki ekologicznej państwa, Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2003 – 2006, Programu Ochrony Środowiska Powiatu KOLNEŃSKIEGO oraz zagrożeń wynikających z sytuacji ekologicznej w gminie, ustalono, iż celem strategicznym jest:
ZRÓWNOWAŻONY DOSTĘP GMINY PRZY RACJONALNYM WYKORZYSTANIU WALORÓW PRZYRODNICZYCH I GOSPODARCZYCH ŚRODOWISKA |
Racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego w celach rozwojowych, warunkach powszechnego dostępu do dóbr przyrody, wymaga powszechnego stosowania proekologicznych metod gospodarowania oraz podejmowania działań sprzyjających zachowaniu potencjału przyrodniczego regionu. Realizacja Programu Ochrony Środowiska Gminy STAWISKI na lata 2004 – 2015 zmierzająca do zachowania walorów środowiska naturalnego oraz poprawy jego stanu uzależniona jest od upowszechnienia informacji o planowanych kierunkach rozwoju oraz uzyskania akceptacji społecznej dla podejmowanych działań.
Długoterminowe cele ogólne programu (do 2015 r.) przewidują:
- Zachowanie oraz odtwarzanie rodzimego bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych.
- Ochronę zasobów i poprawę jakości wód podziemnych i powierzchni ziemi.
- Ochronę zasobów wód powierzchniowych, poprawę ich jakości i zapobieganie ich zanieczyszczeniu.
- Poprawę stanu czystości terenów i zapobieganie zanieczyszczeniu powierzchni ziemi,
- Poprawę jakości powietrza atmosferycznego.
- Wzrost wiedzy społeczeństwa o stanie środowiska naturalnego, jego zagrożeniach oraz sposobach przeciwdziałania zagrożeniom.
- Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców oraz poprawa komunikacji społecznej w zakresie ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych gminy.
Przedstawione cele realizowane będą przez działania o charakterze inwestycyjnym i organizacyjno – prawnym w następujących obszarach:
- Ochrona przyrody i krajobrazu.
- Ochrona środowiska naturalnego.
- Racjonalne gospodarowanie zasobami.
- Działania o charakterze systemowym.
7.2.1. Ochrona przyrody i krajobrazu
Cel ogólny: Zachowanie rodzimego bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych.
Cele szczegółowe:
- Zachowanie i wzbogacanie istniejących oraz odtwarzanie zanikłych elementów różnorodności biologicznej, w tym renaturalizacja cennych ekosystemów i siedlisk.
- Usuwanie lub ograniczanie aktualnych i potencjalnych zagrożeń w celu zachowania różnorodności biologicznej.
Zadania krótkookresowe do roku 2007:
1. rozwój systemu obszarów chronionych,
2. ochrona i renaturalizacja siedlisk.
Zadania długookresowe do roku 2015:
1. upowszechnienie i wprowadzanie form indywidualnej ochrony przyrody w postaci użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo krajobrazowych i stanowisk dokumentacyjnych przyrody,
2. ochrona i renaturalizacja ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych,
3. rozwój rolnictwa ekologicznego,
4. ochrona elementów środowiska przyrodniczo-kulturowego,
5. rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek przyrodniczych,
6. monitoring ruchu turystycznego szczególnie na obszarach chronionych,
7. zalesianie gruntów na glebach niskiej jakości według wykonanych projektów.
7.2.2. Ochrona środowiska naturalnego
Ochrona wód podziemnych, gleb i powierzchni ziemi
Cel ogólny: Ochrona i poprawa jakości wód podziemnych, gleb i powierzchni ziemi
Cele szczegółowe:
- Eliminacja czynników zagrożenia dla jakości wód podziemnych.
- Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.
Zadania krótkookresowe do roku 2007:
1. doskonalenie inwentaryzacji oraz likwidacja nieczynnych i nie nadających się do eksploatacji studni wierconych i kopanych,
2. modernizacja technologii uzdatniania wody do picia,
3. kompleksowa rekultywacja terenów zdewastowanych i zdegradowanych,
4. rekultywacja składowisk wyeksploatowanych z uwzględnieniem skutków wydobycia kopalin dla środowiska.
Zadania długookresowe do roku 2015:
1. prowadzenie monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń,
2. maksymalne wykorzystanie eksploatowanych złóż oraz skuteczna i właściwa z punktu widzenia gospodarki przestrzennej rekultywacji wyrobisk,
3. wzmożenie działalności kontrolnej,
4. realizacja zadań wynikających z planu gospodarki odpadami.
5. umieszczanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego granic obszarów udokumentowanych i potencjalnych złóż kopalin.
Ochrona wód powierzchniowych
Cel ogólny: Ochrona zasobów i poprawa jakości wód powierzchniowych i zapobieganie ich zanieczyszczeniom
Cele szczegółowe:
- Zapobieganie zmniejszaniu się zasobów wód powierzchniowych.
- Zwiększenie retencji wód.
- Stałe ograniczanie zanieczyszczeń wód powierzchniowych.
- Przywracanie jakości wód do stanu wynikającego z ich funkcji ekologicznych oraz sposobów użytkowania.
Zadania krótkookresowe do roku 2007:
1. ochrona zasobów wodnych,
2. modernizacja ujęcia wody,
3. ograniczenie zanieczyszczeń wód:
a) budowa nowych oczyszczalni ścieków i modernizacja istniejących,
b) wyposażenie gospodarstw wiejskich w zabudowie rozproszonej w przydomowe oczyszczalnie ścieków,
c) realizacja inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa (budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę i gnojówkę),
4. poprawa jakości wód.
Zadania długookresowe do roku 2015:
1. sukcesywna budowa lokalnych ujęć wód w przypadku miejscowości o większych odległościach od ujęć wód oraz istniejących wodociągów,
2. realizacja działań w zakresie programów zapobiegania zanieczyszczeniom azotanami ze źródeł rolniczych,
3. kanalizowanie terenów w miejscowościach wiejskich, a także budowa przydomowych oczyszczalni ścieków oraz zbiorników bezodpływowych w miejscowościach o rozproszonej zabudowie lub o niewielkiej liczbie mieszkańców,
4. poprawa stanu technicznego i konserwacja cieków wodnych,
5. odbudowa i utrzymanie właściwego stanu melioracji szczegółowej i podstawowej,
6. zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych,
Gospodarka odpadami
Cel ogólny: Poprawa stanu czystości terenów i zapobieganie zanieczyszczeniu powierzchni ziemi
Cele szczegółowe:
- Zmniejszanie ilości produkowanych odpadów.
- Odzysk surowców wtórnych oraz odpadów organicznych w celu ich dalszego wykorzystania.
- Właściwe składowanie i unieszkodliwianie odpadów.
Zadania krótkookresowe do roku 2007:
1. objęcie wszystkich mieszkańców gminy systemem zorganizowanej zbiórki odpadów komunalnych,
2. budowa instalacji i urządzeń do unieszkodliwiania, odzysku i recyklingu odpadów,
3. rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych,
4. rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów budowlanych wchodzących w strumień odpadów komunalnych,
5. rozwój systemu selektywnej zbiórki w celu zmniejszenia udziału odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych.
Zadania długookresowe do roku 2015:
1. organizacja gospodarki odpadami opakowaniowymi,
2. organizacja gospodarki odpadami biodegradowalnymi,
3. rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych,
4. rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów budowlanych,
5. rozwój systemu selektywnej zbiórki w celu zmniejszenia udziału odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych.
Ochrona powietrza
Cel ogólny: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego
Cele szczegółowe:
- Ograniczenie emisji „u źródła” w energetyce.
- Ograniczenie zanieczyszczeń komunikacyjnych powietrza.
Zadania krótkookresowe do roku 2007:
1. zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z procesów energetycznego spalania paliw i z palenisk domowych,
2. ograniczenie emisji „u źródła”:
a) modernizacja lub wymiana istniejących źródeł ciepła opalanych paliwem stałym na nowoczesne kotły opalane paliwem gazowym, płynnym lub biomasą wyposażone w automatyczną regulację procesów spalania podnoszących wydajność cieplną źródła.
Zadania długookresowe do roku 2015:
1. przyłączanie do istniejącej sieci grzewczej nowych odbiorców.
2. modernizacja istniejącej sieci grzewczej.
Ochrona przed hałasem i promieniowaniem
Cel ogólny: Poprawa klimatu akustycznego i ochrona przed promieniowaniem
Cele szczegółowe:
- Zmniejszenie i eliminowanie hałasu i promieniowania ze źródeł przemysłowych.
- Ograniczanie oddziaływania hałasu komunikacyjnego.
Zadania krótkookresowe do roku 2007:
1. poprawa stanu nawierzchni dróg,
2. wspomaganie zapobiegania hałasu i promieniowania „u źródła”.
Zadania długookresowe do roku 2015:
1. modernizacja dróg.
Ograniczania ryzyka wystąpienia poważnych awarii
Cel ogólny: Minimalizowanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz sprawne usuwanie ich skutków
Cele szczegółowe:
- Eliminowanie źródeł i ograniczanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz zmniejszanie ich skutków.
- Doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk żywiołowych.
Działania krótkookresowe do roku 2007 i długookresowe do roku 2015
1. wdrażanie przepisów prawnych zgodnych z dyrektywami Unii Europejskiej odnoszących się do przeciwdziałania poważnym awariom środowiska,
2. tworzenie infrastruktury przy głównych szlakach komunikacyjnych, niezbędnej dla ratownictwa ekologicznego,
3. opracowanie programu informowania społeczeństwa o poważnych awariach środowiska i edukacji w tym zakresie, obejmującego działania na szczeblu lokalnym,
4. modernizacja i stała poprawa wyposażenia jednostek ratowniczo-gaśniczych w środki ratownictwa ekologicznego.
7.2.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi
Cel ogólny: Racjonalne gospodarowanie wodą, kopalinami i innymi zasobami naturalnymi
Cele szczegółowe:
- Racjonalizacja poboru wód do celów komunalnych i przemysłowych.
- Racjonalizacja wykorzystania gleb i złóż kopalin.
- Zmniejszenie zużycia energii na potrzeby ludności i przemysłu.
- Zmniejszenie wodochłonności gospodarki.
Zadania krótkookresowe do roku 2007:
1. restrukturyzacja poboru wody dla celów użytkowych, w taki sposób, aby zasoby wód podziemnych były użytkowane wyłącznie dla potrzeb ludności, jako woda do picia,
2. wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarce,
3. wprowadzenie obowiązku umieszczenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego granic obszarów udokumentowanych i potencjalnych złóż kopalin,
4. opracowanie programu eksploatacji kopalin,
5. wykorzystanie alternatywnych źródeł energii (energia wodna, energia pochodząca z biomasy, energia słoneczna, pompy cieplne).
Zadania długookresowe do roku 2015:
1. ochrona zasobów udokumentowanych przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację (uwzględnienie zasobów w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego),
2. weryfikacja bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych,
3. wspieranie przedsięwzięć dotyczących korzystania z ekologicznych źródeł energii w indywidualnych gospodarstwach.
7.2.4. Działania o charakterze systemowym
Monitoring środowiska
Cel ogólny: Zwiększenie zakresu informacji o stanie środowiska naturalnego, jego zagrożeniach oraz sposobach przeciwdziałania zagrożeniom
Cele szczegółowe:
- Doskonalenie monitoringu stanu środowiska, analiza zmian zachodzących w środowisku i ocena zagrożeń.
Działania krótkookresowe do roku 2007 i długookresowe do roku 2015
1. rozpoznawanie i monitorowanie stanu środowiska i bioróżnorodności oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń,
2. doskonalenie systemu monitoringu jakości wód podziemnych i wielkości ich poboru na cele bytowe i gospodarcze,
3. doskonalenie monitoringu zasobów i jakości wód powierzchniowych; usprawnienie i rozszerzenie zakresu monitoringu,
4. wspieranie i realizacja zadań zarządcy składowiska odpadów w zakresie monitoringu.
Edukacja ekologiczna
Cel ogólny: Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców gminy oraz poprawa komunikacji społecznej w zakresie ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych gminy
Cele szczegółowe:
- Wspieranie działań uzupełniających system edukacji formalnej, podnoszących ekologiczną świadomość społeczności i władz lokalnych.
- Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści.
Działania krótkookresowe do roku 2007 i długookresowe do roku 2015:
1. organizacja regionalnego systemu informacji o edukacji ekologicznej,
2. prowadzenie szkoleń zawodowych w zakresie prawa, zarządzania, technik ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego, źródeł finansowania ochrony środowiska,
3. upowszechnianie i praktyczne wdrażanie zasad „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”,
4. wspomaganie prowadzenia edukacji ekologicznej przez samorząd gminy,
5. wspieranie wdrażania nowoczesnych technik przyjaznych środowisku BAT (Best Available Technique),
6. edukacja ekologiczna w zakresie wprowadzania materiałów termoizolacyjnych w budownictwie, energetyce oraz w zakresie wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza.
7.3. Program ochrony środowiska w latach 2004 – 2007
Przedstawiony Program Ochrony Środowiska zawiera wymienione imiennie w poprzednim rozdziale zadania o charakterze inwestycyjnym jak również organizacyjno-prawnym. Zadania zostały sformułowane po szczegółowej analizie istniejącego stanu środowiska w gminie oraz sporządzonej na podstawie danych statystycznych, ankietowych i danych z Urzędu Gminy w STAWISKACH oraz analizy SWOT.
Niniejszy rozdział zawiera uszczegółowienie zadań. Zadania dla organów samorządu terytorialnego zostaną rozdzielone według kompetencji oraz uzupełnione o szacowane niezbędne nakłady na realizację Programu i stopień ważności. Określone zostaną również priorytety dla zadań koordynowanych oraz oszacowane koszty realizacji zadań koordynowanych o charakterze inwestycyjnym. Niektóre z wymienionych zadań powinny być realizowane przez samorząd gminy. Zgodnie z treścią sformułowanych przez Ministerstwo Środowiska Wytycznych sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (2002 r.) program gminny winien składać się z dwóch części:
- zadań własnych gminy (W) - pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy.
- zadań koordynowanych (K) – pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale podległych bezpośrednio organom powiatowym, wojewódzkim bądź centralnym.
Program realizacyjny ochrony środowiska gminy STAWISKI na lata 2004 – 2007 uwzględnia:
- zadania,
- priorytety,
- jednostki odpowiedzialne i uczestniczące w realizacji zadania,
- terminy realizacji,
- koszty realizacji – dla zadań własnych oraz koordynowanych, za które odpowiedzialne są samorządy gminne,
- źródła finansowania,
Zgodnie z II Polityką ekologiczną państwa, dla zadań własnych gminy przyjęto następujące stopnie priorytetowości:
I Priorytet – likwidacja bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi,
II Priorytet – konieczność przeciwdziałania degradacji środowiska w obrębie terytorium naszego kraju,
III Priorytet – konieczność partycypowania Polski w przeciwdziałaniu zagrożeniom globalnym (zmiany klimatyczne, warstwa ozonowa).
Gminne programy ochrony środowiska powinny zostać sporządzone na podstawie gruntownej znajomości aktualnego stanu środowiska w gminie. Podobnie jak polityka ekologiczna państwa muszą one określać przede wszystkim:
- cele polityki ekologicznej na terenie gminy,
- wybrane priorytety ekologiczne,
- rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których podejmuje się dana gmina,
- środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe.
Zaplanowane cele, priorytety, działania (zadania) i środki muszą zostać zdefiniowane dla każdego z obszarów ochrony środowiska, którymi zajmuje się dana gmina, a więc:
1) ochrona dziedzictwa przyrodniczego;
2) poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego;
3) racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych;
4) działania systemowe.
Częścią gminnego programu ochrony środowiska musi być stosowny plan gospodarki odpadami.
Z uwagi na dużą objętość dokończenie Programu Ochrony Środowiska znajduje się w pliku tekstowym. Aby go obejrzeć kliknij TUTAJ >>>
-
dok pOS-bip.rtf (rtf)
8 paź 2004 12:38
0,77 MB
